Το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU ETS) αποτελεί αιχμή του δόρατος στην κλιματική πολιτική της ΕΕ, στοχεύοντας στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030. Αυτό το κείμενο εμβαθύνει στον μηχανισμό του EU ETS, αναλύοντας το εύρος εφαρμογής του, τα πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Επιπλέον, διερευνά τη θέση του συστήματος στο ευρύτερο πλαίσιο της αγοράς άνθρακα.

1. Επισκόπηση του EU ETS

Εφαρμοσμένο το 2005, το EU ETS υπήρξε το πρώτο σύστημα εμπορίας άνθρακα μεγάλης κλίμακας παγκοσμίως. Σήμερα, παραμένει ο μεγαλύτερος τέτοιος μηχανισμός, καλύπτοντας περίπου το 45% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ.

Στόχος του; Η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με τρόπο οικονομικά αποδοτικό.

Πώς; Μέσω της αρχής "ορίου και εμπορίας" (cap-and-trade), θέτοντας ένα ανώτατο όριο στις εκπομπές για τομείς υψηλής έντασης άνθρακα, όπως:

• Παραγωγή ενέργειας

• Βιομηχανία

• Αεροπορικές μεταφορές

Λειτουργία σε 3 βήματα:

1. Περιορισμός εκπομπών: Η ΕΕ εκδίδει περιορισμένο αριθμό αδειών εκπομπών (1 άδεια = 1 τόνος CO₂).

2. Εμπορία αδειών: Οι εταιρείες μπορούν να ανταλλάσσουν αυτές τις άδειες. Αποτελεσματικοί ρυπαντές πουλάνε τις επιπλέον άδειες τους, ενώ όσοι υπερβαίνουν το όριο αγοράζουν.

3. Σταδιακή μείωση ορίου: Το όριο μειώνεται σταδιακά, ωθώντας τις βιομηχανίες σε καθαρότερες τεχνολογίες.

2. Μηχανισμός Λειτουργίας του EU ETS

Το EU ETS λειτουργεί μέσω των ακόλουθων διαδικασιών:

• Ορισμός Ορίου: Το όριο εκπομπών μειώνεται ετησίως, ενθαρρύνοντας την καινοτομία και τη μείωση εκπομπών.

• Διάθεση Αδειών: Οι περισσότερες άδειες δημοπρατούνται. Ορισμένες διατίθενται δωρεάν για την αποφυγή της "διαρροής άνθρακα" (μεταφορά βιομηχανιών σε περιοχές με χαλαρότερα όρια).

• Εμπορία: Οι εταιρείες ανταλλάσσουν άδειες στην αγορά άνθρακα, ισορροπώντας τις ανάγκες τους με τις εκπομπές τους. Η τιμή διαμορφώνεται με βάση την προσφορά και ζήτηση.

• Συμμόρφωση & Αναφορά: Οι εταιρείες παραδίδουν ετησίως άδειες ίσες με τις εκπομπές τους. Υψηλά πρόστιμα σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Απαιτείται ακριβής αναφορά εκπομπών, επαληθευμένη ανεξάρτητα.

3. Συμμόρφωση και Αναφορά

Στο τέλος κάθε έτους, οι εταιρείες πρέπει να παραδίδουν άδειες ίσες με τις εκπομπές τους· αν δεν το πράξουν, επιβάλλονται υψηλά πρόστιμα. Επιπλέον, απαιτείται από τις εταιρείες να αναφέρουν με ακρίβεια τις εκπομπές τους, οι οποίες επαληθεύονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανεξάρτητα για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της ακεραιότητας

Καρδιά του συστήματος: Η τιμολόγηση του άνθρακα θέτει ένα κόστος στις εκπομπές, ενθαρρύνοντας:

• Μείωση εκπομπών

• Επενδύσεις σε βιώσιμες πρακτικές

• Έρευνα & Ανάπτυξη καθαρότερων τεχνολογιών

​.

4. Ο Ρόλος της Τιμολόγησης Άνθρακα

Ένα βασικό στοιχείο του EU ETS είναι η τιμολόγηση του άνθρακα, η οποία καθορίζει ένα οικονομικό κόστος για τις εκπομπές άνθρακα, ενθαρρύνοντας τις εταιρείες να επενδύσουν σε βιώσιμες πρακτικές. Η τιμολόγηση του άνθρακα ενθαρρύνει τη μείωση των εκπομπών εκεί όπου είναι πιο προσιτό και προωθεί την έρευνα και ανάπτυξη καθαρότερων τεχνολογιών. Επίσης, στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα στην αγορά σχετικά με τη σημασία της μείωσης των εκπομπών​.

5. Ο Αντίκτυπος και τα Οφέλη του EU ETS

Το EU ETS έχει επηρεάσει σημαντικά τις εκπομπές εντός της ΕΕ, καθορίζοντας το ρυθμό για άλλα συστήματα εμπορίας άνθρακα παγκοσμίως. Από την έναρξή του, οι εκπομπές από τους καλυπτόμενους τομείς έχουν μειωθεί περίπου κατά 35%. Τα οφέλη περιλαμβάνουν:

• Μείωση Εκπομπών: Το σύστημα έχει συμβάλει σε σημαντικές μειώσεις εκπομπών στους βασικούς τομείς, υποστηρίζοντας τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ.
• Καινοτομία και Επενδύσεις: Οι εταιρείες ενθαρρύνονται να αναπτύξουν καθαρότερες, πιο αποδοτικές τεχνολογίες. Η δομή ορίου και εμπορίας διοχετεύει επίσης κεφάλαια σε έργα καινοτομίας μέσω των Ταμείων Καινοτομίας και Εκσυγχρονισμού.
• Δημιουργία Αγοράς: Το EU ETS έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας ανθεκτικής αγοράς άνθρακα, ενθαρρύνοντας οικονομικές επενδύσεις στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα​.

6. Προκλήσεις και Κριτική

Παρόλο που είναι αποτελεσματικό, το EU ETS αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις:

• Μεταβλητότητα Τιμών: Η αγορά άνθρακα μπορεί να είναι ευμετάβλητη, με τις τιμές των αδειών να κυμαίνονται ανάλογα με τις συνθήκες της αγοράς, γεγονός που ενδεχομένως επηρεάζει τη σταθερότητα των επενδύσεων.
• Διαρροή Άνθρακα: Υπάρχει ο κίνδυνος οι βιομηχανίες να μεταφερθούν σε περιοχές με χαλαρότερα πρότυπα εκπομπών για να αποφύγουν το κόστος, αν και οι δωρεάν χορηγήσεις αποσκοπούν στην πρόληψη αυτού.
• Ανάγκη Επέκτασης: Παρόλο που το EU ETS καλύπτει τον τομέα της ενέργειας και της βιομηχανίας, ορισμένοι τομείς, όπως η γεωργία, παραμένουν εκτός πεδίου εφαρμογής του, περιορίζοντας τον συνολικό αντίκτυπο του συστήματος στις εκπομπές​​.

7. Μελλοντικές Εξελίξεις

Το EU ETS εξελίσσεται, με προβλεπόμενες επεκτάσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Μέχρι το 2024, το σύστημα θα ενσωματώσει τις εκπομπές από τον ναυτιλιακό τομέα και τελικά θα επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει τους τομείς των κτιρίων και των οδικών μεταφορών στο πλαίσιο ενός νέου συστήματος ETS, του ETS2. Αυτές οι αλλαγές αποσκοπούν στη διεύρυνση του αντίκτυπου του συστήματος, ευθυγραμμίζοντας την Ευρώπη με τη φιλοδοξία της για ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050​.

Το EU ETS αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο στη στρατηγική της ΕΕ για το κλίμα, δείχνοντας πώς οι προσεγγίσεις που βασίζονται στην αγορά μπορούν να οδηγήσουν σε ουσιαστικές μειώσεις των εκπομπών. Με τη σταδιακή μείωση του ορίου και την επέκταση του πεδίου εφαρμογής, το EU ETS αντιπροσωπεύει ένα μοντέλο κλιμάκωσης της ρύθμισης άνθρακα, προσφέροντας μια πορεία προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών.